Jumat, 15 Januari 2016

rupabasa

RURA BASA TEMBUNG SALAH KAPRAH 
Tembung salah kaprah ugi winastan tembung  rura basa, tegesipun tembung ingkang sampun risak utawi tembung ingkang sampun lepat nanging kaprah. Tembung salah kaprah punika kapérang dados kalih ;
A.  Tembung salah kaprah ingkang patèn, tegesipun boten saged kaéwahan malih utawi boten saged dipunleresaken ;
1.  Adang sega  : Adang beras supaya dadi sega.  
2.  Mbathik jarit  : Mbatik mori supaya dadi jarit.  
3.  Mènèk krambil  : Mènèk wit krambil.
4.  Nguleg sambel  : Nguleg Lombok supaya dadi sambel.
5.  Nulis layang  : Nulis kertas supaya dadi laying.
6.  Nggodhok wédang : Nggodhog banyu supaya dadi wedang.
7.  Ngenam klasa  : Ngenam pandhan supaya dadi klasa.
8.  Negor gedhang  : Negor wit gedhang. 
B.  Tembung salah kaprah ingkang boten patèn, tegesipun tembung ingkang saged  dipunleresaken malah kepara kedah dipunleresaken ;
1.  Acara   ingkang leres  adicara. Awit tembung  acara punika tembung asalipun
saking basa Indonesia.
2.  Ojo  panyeratan punika manut tata paramasastra Jawi lepat ingkang leres aja, awit panyeratan mawi [o] punika panyeratan manut kaidah  paramasastra Indonesia, jer basa Indonesia punika boten saged mbèntenaken antawisipun [a] jejeg kaliyan [o].
Manut kaidah Basa Jawa Manut kaidah Basa Indonesia
Cara      coro
Coro      coro
Lara      loro
Loro      loro
Sapa      sopo
Ana       ono
Wanasaba     wonosobo
Kaliwira     kaliwiro
Sriyanta     sriyanto
Setya Amrih Prasaja   Setyo Amrih Prasojo
Purwareja     purworejo
Retna     retno
Selakrama     selokromo
Leksana     leksono Bahan Ajar Kelas XI Semester Genap 
Triyana     triyono

3.  Panyerating è,e, lan é, kaidah basa Jawi taksih mbèntenaken panyeratan aksara swara è,e,é, déné kaidah basa Indonesia panyeratan [e] boten wonten bèntenipun ;
Manut kaidah Basa Jawa Manut kaidah Basa Indonesia
Kéné          kene
Geger        geger
Gègèr        geger
Kéré           kere
Keré           kere
Sléman     sleman
Kéthok     kethok
Kethok     kethok
Kèthok     kethok
Sapèn       sapen
Kelek        kelek
Kèlèk         kelek

4.  Panyeratan [i] ingkang  dipunwaos [i], lan panyeratan [i] ingkang dipunwaos [e] ;
Uniné [pithék / péthék] panyeratan ingkang leres pithik.
Uniné [sakéng] panyeratan ingkang leres saking.
Uniné [paléng] panyeratan ingkang leres paling.
Uniné [maléng] panyeratan ingkang leres maling.
Uniné [krambél] panyeratan ingkang leres krambil.

5.  Panyeratan aksara swara [u] ingkang kawaos [u] lan panyerating aksara [u] ingkang
kawaos [ů] ;
Alun – alun  dédé  alon – alon
Wedhus   dédé  wedhos
Jujul   dédé  jojol
Udud   dédé  odod
Putih   dédé  poteh
Tukul   dédé  tokol

6.  Ulang tahun basa Jawinipun ambal warsa.
Happy birthday   selamat ulang tahun   sugeng ambal warsa.

7.  Selamat Tahun Baru langkung trep mawi sugeng tanggap warsa;
Happy new year  selamat tahun baru   sugeng tanggap warsa.

8.  Akir – akir iki ingkang leres tembé iki, ntas iki ;
Akhir – akhir ini   akir – akir iki [lepat].
Akhir – akhir ini   tembé iki, ntas iki [leres].

9.  Antara liya ingkang leres antarané ;
Antara lain    antara liya [lepat].
Antara lain    antarané [leres].

10. Caos lebetan, caos input, ingkang leres caos pamrayogi, caos panyaruwé ;
Memberi masukan  caos lebetan [lepat].
Memberi masukan  caos input [lepat].
Memberi masukan  caos pamrayogi, caos panyaruwé [leres].

11. Dudu, dédé, liya, sanés;
Dudu tembung ngoko basa Indonesiané bukan.
Dédé tembung krama basa Indonesiané bukan.
Liya tembung ngoko basa Indonesiané lain.
Sanés tembung krama basa Indonesiané lain.
Kula murid SMA dédé murid SMP.
Punika buku dédé potlot.
Punika sanès buku kula.

12. Dèrèng berpengalaman, taksih cubluking kawruh, kirang seserepan.
Belum berpengalaman   déréng berpengalaman [lepat].
Belum berpengalaman   taksih cubluking kawruh [leres]
Belum berpengalaman   kirang seserepan [leres].

13. Didukung, disengkuyung ;
Didukung     didukung [lepat]
Didukung     disengkuyung [leres]

14. Dipunbikak, dipunmilai, dipunwiwiti, dipunpurwakani ;
Dimulai     dipunbikak [lepat]
Dimulai     dipunmilai [lepat]
Dimulai     dipunwiwiti [leres]
Dimulai     dipunpurwakani [leres].

15. Dipuntutup, dipunpungkasi, dipunpurnani, dipungkasi ;
Acara ini mari kita tutup dengan….
Acara iki ayo kita tutup kanthi….
Adicara punika mangga kita tutup kanthi…. [lepat]
Adicara iki ayo dipungkasi kanthi….[leres]
Adicara punika mangga dipunpungkasi kanthi…[leres]
Adicara punika mangga dipunpurnani kanthi…[leres]

16. Kita, kula lan panjenengan, aku lan kowé. Tembung  kita  ing basa Jawi bénten kaliyan  kita bahasa Indonesia.  Kita basa Jawi tegesipun ;  kowé, sampéyan, panjenengan. Awit tembung  kita punika asalipun saking tembung  Jawi Kina ingkang nggadhahi teges kowé, sampéyan lan panjenengan.
Mari kita bersama – sama….
Mangga kita sesarengan [lepat]
Mangga kula lan panjenengan sesarengan [leres] utawi
Mangga sesarengan [leres]

17. Kula lan kawula ;
Kula punika laré dusun [leres]
Kawula punika laré dusun [lepat]
Kawula ing dusun ngriki kathah [leres].
Kula    saya, aku
Kawula    abdi, hamba, rakyat.

18. Kesimpulan, dudutan ;
Jadi kesimpulannya……
Dadi kesimpulané…. [lepat]
Dados kesimpulanipun… [lepat]
Dadi dudutané…. [leres]
Dados dudutanipun…. [leres] 

*) kapethik saking mawarni – warni sumber.

sanepa

01.Ambune arum jamban: Ambune banger
02.Awake kuru semangka: Awake lemu banget
03.Balunge aros debok: Balunge empuk banget
04.Barange aji dodhong garing: Barange ora aji banget
05.Bobote abot kapuk: Bobote entheng banget
06.Bobote bot merang segendheng: Bobote etheng banget
07.Cahyane abang dluwang: Cahyane pucet banget
08.Dedege dhuwur kencur: Dedege cendek banget
09.Enggale suwe banyu sinaring: Wektune cepet banget
10.Eseme pahit madu: Eseme manis banget
11.Kawruhe jeru tapak meri: Kawruhe sethithik banget
12.Kulitane wuled godhong lumbu: Kulite gampang suwek
13.Lemune banjo tampah: Lemune bundher banget
14.Pakulitane kuning silit kwali: Pakulitane ireng banget
15.Pemandhenge kedhep tesmak: Pemandenge njinggleng
16.Pikirane landhep dhengkul: Pikirane bodho banget
17.Playune lonjong botor (mimis): Playune banter banget
18.Playune rindhik asu digithik: Playune banter banget
19.Poalhe anteng kitiran: Polahe akeh banget
20.rasane legi butrawali: Rasane pait banget
21.Rembuge peret beton: Rembuge alus banget
22.Srawunge rnggang gula kumepyur pulut: Srawunge raket banget
23.Tatune arang kranjang: Tatune kerep banget
24.Tembunge pait madu: Tembunge manis banget
25.Rembunge resik peceren: Tembunge rusuh banget
26.Ulate bening leri: Ulate mrengut banget
27.Suwe mijet wohing ranti: Sedhela banget
28.Wujude agal glepung: Wujude lembut banget
29.Utange arang wulu kucing: Utange akeh banget.

Sumber: http://njawil.blogspot.com/2008/08/sanepa.html

GEGURITAN

Geguritan yaiku puisi jawa gagrag anyar kang ora kaiket dening paugerahan tertamtu. Bebas jumlah larik larik ukara ing saben pada, jumlahe pada, pilihan basa kang digunakake, maksude panggurit ana kang nggunakake purwakanthi kadhang ora migunakake purwakhanti. Geguritan kang migunakake purwakanthi yen dirunngokake luwih kepenak(luwih nges). Supaya luwih cetha wacanen paugerane geguritan.

Paugerane geguritan:

1. Ora kaiket wewaton guru gatra, guru wilangan, lan guru lagu.
2. Luwih ngutamakake babagan isine kang mentes, apik, endah, lan uga becik.
3. Kanggo nambah kaendahan basa nggunakake purwakanthi sawetra bae.
4. Isi pitutur, piweling, kritik, protes, sindiran, pangresah, pamundhut, lan sapanunggalane.
 

Langkah Langkah kanggo mahami sawijining geguritan:

1. Wacanen geguritan kanthi permati, yen perlu dibolan baleni.
2. Gatekna hubungan larik ukara, banjur wewehana tandha kanggo munggel (jeda), upamane punggel sauntara wewehana tandha (/) lan kanggo sigeg wewehana tanda (//).
3. Golekna teges tembung tembung kang kok anggep angel, kanthi terus dieling eling, menawa tembung tembung sajarone geguritan bisa duwe teges lugu, entar, bisa uga lambang utawa gegambaran.
4. Perlu digatekaku menawa saben karangan mesthi duwe pesen utawa amanat kang kepingin disampekake marang pamaca.
5. Tambahana tembung utawa wanda saengga ukarane dadi sedherhana lan gampang dimangerteni.
Sawijining geguritan duwe struktur batin utawa hakekat sing dumadi saka: tema, suasana, nada lan amanat, kang mujudake jiwaning geguritan kang ora bisa dipisahake.
 
tuladaha : 

Raden Ajeng Kartini

Nalika Iku, wanita den watesi.
Ora kena iki, ora kena iku.
denwatesi anggone lumaku.
bebasan kinunjara, tanpa tumindak dosa
Samubarang solahe diatur.
Kanthi pawadan drajat luwih asor, kudu manut mring sakabehing dawuh.
Ora kena sulaya, apa maneh dhuwa.
Nganti tumeka titiwanci
Jumedhule sawijining putri
Nggawa owah-owahan kang pinuji
ngangkat drajate wanita nganti bisa padha
ora beda kaya drajating priya
raden ajeng Kartini asmamu arum ngganda wangi
kanthi tulusing ati
kula ngaturaken matur nuwun ingkang tanpa upami.

Dari Geguritan berjudul Raden Ajeng Kartini tersebut dikirim oleh saudara Nurgud pada tanggal 21 Arpil 2015 pada pukul 18.00 WIB kemudian saya posting pada jam ini (jam 19.00 WIB).

 

cerkak

Cerita cekak utawa cerkak adalah mubarang bentuk karangan nduwe bentuk prosa naratif fiktif lan nggunakne Basa Jawi jero panulisane. Cerkak cenderung padat lan teras nang tujuane, dibandingna karo cerito fiksi sing luwih dawa kaya novel. Cerkak sukses nyandhalake teknik-teknik sastra kaya tokoh, alur, tema, basa, lan insight sacara luwih amba dibandingna karo fiksi sing luwih dawa.
 Cerkak cenderung kurang kompleks dibandingna karo novel. Cerkak biyasane muserke gatekan nang siji kedaden, nduweni siji plot, setting sing tunggal, cacah tokoh sing kewates, ncakup arah wayah sing singkat.

Pengertian Cerkak

Jero bentuk-bentuk fiksi sing luwih dawa, ceritone cenderung momot unsur-unsur inti tertentu saka struktur dinamis:

  • Eksposisi (panerna setting, situasi, lan tokoh utamane)
  • Komplikasi (kadadean neng jero cerito sing ngenalake konflik)
  • Aksi sing ningkat, krisis (wektu sing menentukan kanggo si tokoh utama lan komitmen dekne kabeh adhep mubarang jangkah)
  • Klimaks (titik minat paling dhuwur jero pangerten konflik lan titik cerito sing ngandung aksi paling akeh utawa penting)
  • Penyelesaian (kanggonan cerito neng endi konflik dipecahkan)
  • Moral
Amarga cendhak, cerito cekak bisa momot pola iki utawa bokmenawa uga ora. Dadi contho, cerito-cerito cekak modern mung sapisan ngandung eksposisi. Sing luwih umum yaiku awal sing mendadak, karo cerito sing dianyak neng tengah aksi. Kaya jero cerito-cerito sing luwih dawa, plot saka cerito cekak uga ngandung klimaks, utawa titik walik.

Ning mangkana, akhir saka akeh cerito cekak biyasane mendadak lan bukak lan bisa ngandung (utawa bisa uga ora) pesan moral utawa piwulang praktis. kaya akeh bentuk seni endia, ciri khas saka siji cerito cendhak beda-seje manut pengarangnya.

Cerkak nduweni 2 unsur yaiku:

1. Unsur intrinsik yaiku unsur sing nangi karya kuwi dhewe. Unsur–unsur intrinsik cerkak yaiku dadi iki:
  • Tema
  • Latar: panggon, wayah, kahanan.
  • Alur: maju, mundur, campuran.
  • Tokoh
  • Penokohan
  • Sudut pandang
  • Amanat
2. Unsur ekstrinsik yaiku unsur-unsur sing ana ing njaba karya sastra, ning sacara ora teras mempengaruhi tangen utawa sistem organisme karya sastra.

Unsur ekstrinsik meliputi:
  • aji-aji jero cerito (agama, budaya, politik, ekonomi)
  • Latar buri kuripan pengarang..
  • Situasi sosial pas cerito kuwi diciptakan.
tuladha :
Salah Parkir Mobil
Neng siji pelataran parkir basement, ono loro pemuda gae seragam jasa pangiriman paket bingung neng cedhak tunggangan dekne kabeh. Pemuda siji lagi lingguh neng walik lakok, lagekne pemuda sijine meneh bertolak bangkekan neng ngarepe. “Dik, ban ngarep nyangkut neng sudut sikut pancang gedung. Maju ora iso, mundur ora iso. Piye iki?” Budi pitakon alon nggumuyokake kegoblokane, ora becus markir mobil.  “Lah, mau parkire kepriye? Mlebu iso, mosok metune nyangkut?” takon pemuda sijine protes. Budi masar nyawang menyang sekeliling, ning ora ditemonane sijia satpam kanggo dijaluki tulung. “Wis, awake dhewe angkat wae mobile. Biyasa angkat montor, mosok geser sitik menyang kiwa ae loyo?” saur Budi ngasal.

“Hah?! Ngangkat mobil? Sing bener ae! Emang iso?” dijawab kanane. “Ya, awake dhewe coba dhisik, sing penting dijajal. Koe kanggonan kiwa, ana kanggonan tho. OK?” Sakarone jupuk ancang-ancang, nyekel kanggonan saka buri mobil kantor.

“Siji… loro…telu…!!!” Urat-urat nadine dekne kabeh anyak menonjol pas mulai ngangkat. Kringet ngrembugi pipi. Dumadakan wulang mbengok karo logat Jawane, “E.. E.. Ehhh.. aduuhhh.. bangkekan… Encok.. Encookkk.. cuklek suwi suwi balungku ‘ne ngene iki cerito ‘ne!” Budi sing krungune gumuyu. “Ahhh..koe kui...serius malah ngelucu! Dadi ilang iki tenaganne” saur Budi karo nepuk pundhak kancane kuwi sing asli kutha Jember.

karya sastra bahasa jawa

Pengertian dan Hakikat Sastra Jawa
Sastra menurut bahasa Sansekerta (Ḉastra) yang artinya tulis. Secara istilah sastra Jawa adalah segala bentuk pemikiran yang dicurahkan dalam bentuk tulisan sebagai medianya dengan menggunakan bahasa Jawa. Jadi, dapat disimpulkan bahwa suatu karya akan bernilai karya sastra jika sudah ditulis dan dibukukan. Hal ini disampaikan oleh Suparta Brata.
Wujud sastra Jawa, dibedakan menjadi dua:
1.      Prosa (gancaran), contohnya dalam bentuk novel, cerita cekak (cerkak), cerita gambar (cergam).
2.      Puisi (tembang), contohnya dalam bentuk lirik, geguritan, kidung, kakawin.
Selain itu, karena sastra berbicara tentang manusia dan kemanusiaan, maka sastra juga memuat seluruh aspek hidup manusia. Oleh karena itu terdapat berbagai kategori/jenis sastra berdasar pada sejarahnya:
a. Sastra Jawa Kuna
b. Sastra Jawa  Tengahan
c. Sastra Jawa Baru
d. Sastra Jawa Modern

cangkriman

Cangkriman iku unen-unen utawa tetembung sing kudu dibatang utawa di bedhek maksude. Cangkriman uga di arani badhekan.

a). Cangkriman wancah (cekakan), tuladha (contoh) 


  1. Pak beletos : Tapak kebo lelene satus
  2. Pak bomba, pak lawa, pak piyut = tapak kebo amba, tapa ula dawa, tapak sapi ciyut
  3. Pindhang kileng : sapi nang kandhang, kaki mentheleng
  4. Bot ginawa entheng, theng ginawa abot : klobot ginawa entheng, gentheng digawa abot
  5. Wiwa wite, lesbodhonge, karwa pake : uwi dawa uwite, tales amba godhonge, cikar dawa tipake
  6. Kabaketan : Nangka tiba neng suketan
  7. Yumaerong : yuyu omahe ngerong
  8. Suru bregitu : asu turu di bregi watu
  9. Karla ndheren : mbakar tela sumendhe keren
  10. Nasgithel : Panas, legi, kenthel
b). Cangkriman pepindhan (emper-emperan), tuladha (contoh) :


  1. Pitik walik saba kebon ( nanas )
  2. Urang sapikul matane pira ? ( ana 6 = Urang, sapi, kul )
  3. Sega sakepel dirubung tinggi, apa ? ( salak )
  4. Ora mudhun-mudhun yen ora nggawa mrica sakanthong ( kates )
  5. Emboke di elus elus anak di idak-idak ( andha )
  6. Gajah nguntal sangkrah ( pawon )
  7. Ing dhuwur wayangan, ing ngisor jedhoran (ngundhuh krambil )
  8. Kebo bule cancang merang ( buntil )
  9. Disuguh opak angin ( ora disuguhi apa-apa )
  10. Anake gelungan ibune ngrembyang ( pakis )
  11. Wes gedhe kok ngguyu tawa ( nangis )
  12. Pitik walik saba meja : sulak, kemoceng
  13. Bocah cilik tlusap-tlusup nang kebon ( dom / jarum).
  14. Wit adhikih woh adhakah   ( waloh )
  15. Wit adhakah woh adhikih  ( ringin )
  16. Emboke wuda, anake tapihan ( pring )
  17. Dikethok malah dhuwur ( celana
c). Awujud plesedan utawa blenderan, tuladha (contoh) :


  1. Wong wudunen kuwi sugih pari : pringisan
  2. Ora usah mutung. Mutung apa? Mutung kesarung (lutung kasarung)
  3. Wong adol tempe ditaleni = sing ditaleni tempe, dudu wong sing dodol.
  4. Wong mati ditunggoni wong mesam-mesem = sing mesam mesem wong sing nunggu, dudusing mati.
  5. Lampu apa yen dipecah metu uwonge (lampu toko sing lagi ditutup)
d). Awujud sinawung ing tembang, tuladha (contoh) :


  1. Bapak pocung cakemu marep mandhuwur,
  2. sabamu ing sendhang,
  3. pencokanmu lambung kering,
  4. prapteng wisma si pocung muntah guwaya
  5. (batangane = klenthing/jun)


  • Bapak pocung renteng renteng kaya kaliung
  • dawa kaya ula
  • pencokanmu wesi miring
  • sing disaba si pucung mung turut kutha 
  • (batangane : sepur)
  1. Bapak pucung
  2. dudu watu dudu gunung
  3. Sangkamu ing Plembang
  4. ngon ingone sang Bupati
  5. Yenlumampah
  6. Si pucung lembehan grana. (gajah)
  • Bapak pocung
  • Amung sirah lawan gembung
  • Padha dikunjara
  • Mati sajroning ngaurip
  • Mijil baka
  • Si pocung dadi dahana ( Penthol Korek )

pawarta

Pawarta yaiku katrangan kang bisa menehi pangerten ngenani sawijining kahanan.
Wujud pawarta : lesan lan tulisan
-Lesan :bisa digiyarake lumantar radio, TV, utawa diwaca lugas.
 -Tulisan : lumrahe kapacak ana ing ariwarti, kalawarti, lsp.
tuladha;
Kepleset, Siswa SMP Tiwas
Evi 15 taun, salah satunggaling siswi SMPN Tangen, Sragen, Rabu (13/4) antawis jam 10 tiwas sasampunipun dhawah ing wewengkon air terjun jumog jati, kecamatan Jenawi. Warga dusun Bagu kroderan, Grobogan punika dhawah ing wewengkon air terjun ingkan inggilipun 20 meter sasampunipun kepleset ing watu-watu ingkan wonten nginggil air terjun. Satemah piyambakipun nandhans wawu awrat ing perangan sirah lan badanipun.
Manut katrengan ingkang dipunklempakaken saking kepolisian kaliyan kancanipun sami lelenggahan ing pinggir kali urutipun air terjun. Wekdal badhe gantos papan sanesipun ingkang badhe dipuntingali, kanthi nyabrang kali sainggiling air terjun. Ananging Evi lan salah satunggaling kanca wanita ingkang wekdal mlangkah nyabrang kali sukunipun kepleset. Evi lajeng dhawah dhateng kali ingkang banter ilinipun tur lunyu pisan. Badanipun evi lajeng kanyut ngaton air terjun lajeng dhawah ing cocoran air terjun ingkang lebetipun 20 meter, kebak watu-watu lan tiwas saknalika.
Kapethik saking kalawarti penjebar semangat